Chùa Đậu – Ngôi chùa ngàn năm tuổi tại Hà Nội

Chùa Đậu, nằm ở Thường Tín, Hà Nội, không chỉ nổi tiếng với kiến trúc cổ kính và lễ hội đặc sắc mà còn là nơi lưu giữ nhiều hiện vật quý giá có giá trị lịch sử và văn hóa cao. Với bề dày lịch sử và vẻ đẹp tâm linh, chùa Đậu thu hút hàng ngàn du khách mỗi năm. Hãy cùng vankhan.edu.vn khám phá những điều đặc biệt tại ngôi chùa này, từ kiến trúc độc đáo đến những hiện vật quý báu được bảo tồn qua nhiều thế kỷ.

Giới thiệu tổng quan về chùa Đậu

Chùa Đậu, còn được biết đến với nhiều tên gọi khác như Pháp Vũ Tự và Thành Đạo Tự, là một ngôi chùa cổ kính nằm ở vùng đồng bằng Bắc Bộ. Chùa Đậu không chỉ là nơi thờ Phật mà còn là nơi thờ cúng các vị thần linh thiêng gắn liền với đời sống của cư dân nông nghiệp như Pháp Vũ, Pháp Vân, Pháp Lôi, và Pháp Điện.

Chùa Đậu có một lịch sử lâu đời, được xây dựng trong thời kỳ Phật giáo du nhập vào khu vực đồng bằng Bắc Bộ. Đặc biệt, vào thời vua Lê Thần Tông (thế kỷ 17), chùa Đậu được phong là “Đệ nhất danh lam” nhờ vào sự linh thiêng và cảnh quan tuyệt đẹp.

Các vua chúa, vương tôn công tử của họ Lê, họ Trịnh thường xuyên tới thăm viếng và đóng góp công sức, tiền bạc để tu tạo và bảo tồn chùa. Sử sách còn ghi lại rằng, các bậc vua quan khi tới lễ bái, cầu an tại chùa Đậu đều cảm thấy rất linh ứng.

Chùa Đậu không chỉ nổi tiếng với sự linh thiêng mà còn bởi kiến trúc độc đáo và giá trị văn hóa nghệ thuật cao. Tới nay, chùa vẫn lưu giữ nhiều di vật quý giá từ các thời kỳ lịch sử khác nhau. Những di vật này không chỉ có giá trị về mặt tôn giáo mà còn là minh chứng sống động cho sự phát triển của nghệ thuật và kiến trúc Việt Nam qua các thời kỳ.

Với bề dày lịch sử và những giá trị văn hóa, nghệ thuật đặc sắc, từ năm 1964, chùa Đậu đã được xếp hạng là Di tích lịch sử, nghệ thuật loại A. Đây là sự công nhận xứng đáng cho một ngôi chùa đã góp phần quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy văn hóa Phật giáo cũng như truyền thống lịch sử của dân tộc.

Lịch sử hình thành và phát triển chùa Đậu Thường Tín

Chùa Đậu Thường Tín, một ngôi chùa cổ kính nổi tiếng, bắt đầu khởi công xây dựng vào thế kỷ thứ 3 sau Công nguyên, đánh dấu sự xuất hiện của một công trình tôn giáo có bề dày lịch sử gần 2000 năm. Qua nhiều thế kỷ, ngôi chùa đã trải qua nhiều lần tu sửa, phản ánh sự phát triển và biến đổi của lịch sử và văn hóa Việt Nam.

Trong thời kỳ phong kiến, Chùa Đậu Thường Tín được xem là một nơi linh thiêng dành riêng cho các vị vua. Người dân thường chỉ được phép vào chùa để lễ bái trong những dịp lễ hội đặc biệt, điều này khiến ngôi chùa được biết đến với cái tên “Chùa Vua”. Sự linh thiêng và trang nghiêm của chùa đã tạo nên một không gian tâm linh đặc biệt, thu hút sự kính ngưỡng của cả hoàng gia và người dân.

Dưới thời vua Lê Thần Tông (thế kỷ 17), Chùa Đậu Thường Tín đã được trùng tu với quy mô lớn, trở nên khang trang và uy nghiêm hơn bao giờ hết. Chính trong thời kỳ này, chùa được phong tặng danh hiệu “Đệ nhất danh lam”, khẳng định vị thế quan trọng của nó trong lòng Phật tử và người dân xung quanh. Sự linh ứng của chùa khiến nơi đây được xem như là một “đất Phật”, thu hút không chỉ những người đến lễ bái mà còn cả những ai tìm kiếm sự an lành và phước báu.

Tuy nhiên, thời kỳ Pháp thuộc đã mang đến những biến động lớn cho Chùa Đậu Thường Tín. Ngôi chùa bị tàn phá và đốt cháy dữ dội, nhiều giá trị văn hóa và lịch sử bị hủy hoại. Đây là một giai đoạn đen tối trong lịch sử của chùa, phản ánh những khó khăn mà dân tộc Việt Nam phải đối mặt trong thời kỳ bị đô hộ.

Sau nhiều thập kỷ chịu đựng sự tàn phá, vào năm 2010, Chùa Đậu Thường Tín đã được đem đi cải tạo và tu sửa nhờ sự giúp đỡ của người dân và các mạnh thường quân. Sự phục hưng này đã mang lại cho chùa một diện mạo mới, trở thành một điểm đến tham quan cũng như cúng bái nổi tiếng. Không chỉ người dân Hà Nội, mà cả khách du lịch trong nước và quốc tế đều tìm đến chùa để khám phá và trải nghiệm không gian tôn giáo linh thiêng này.

Chùa Đậu Thường Tín là một minh chứng sống động cho sự kiên cường và lòng tôn kính đối với truyền thống văn hóa, tôn giáo của người dân Việt Nam.

Từ những ngày đầu hình thành đến thời kỳ hoàng kim và những biến động lịch sử, chùa đã và đang là một biểu tượng văn hóa, một điểm đến tâm linh quan trọng. Ngày nay, Chùa Đậu Thường Tín tiếp tục thu hút hàng ngàn lượt khách mỗi năm, góp phần vào việc bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử, văn hóa của dân tộc.

Khám phá những điều đặc biệt tại chùa Đậu

Kiến trúc “Nội Công Ngoại Quốc”

Chùa Đậu được biết đến với kiến trúc “Nội công ngoại quốc,” một kiểu kiến trúc thường thấy ở các ngôi chùa Việt Nam cổ. Phần nội thất chùa được xây dựng theo hình chữ Công (工), biểu trưng cho sự kiên cố và cân bằng. Bên ngoài, cấu trúc chùa bao quanh bởi hình chữ Quốc (国) hoặc chữ Khẩu (口), tạo nên một không gian hài hòa và bảo vệ.

Ngôi chùa có nhiều hạng mục quan trọng như nhà tổ, cổng tam quan, tam bảo, tiền đường, và nhà tả vu – hữu vu. Khuôn viên chùa còn có một hồ nhân tạo rộng lớn, tạo nên khung cảnh thơ mộng và yên bình. Giữa hồ là một phương đình lớn, thiết kế giống đài hoa sen. Để đến được đình, du khách phải đi qua một chiếc cầu tre duyên dáng, thêm phần lãng mạn cho toàn cảnh chùa.

Cổng tam quan của chùa Đậu, như nhiều chùa khác, được xây dựng hai tầng với tổng cộng 8 mái lợp bằng ngói vảy cá đỏ. Mái chùa cong vút, đặc trưng cho kiến trúc thời nhà Lý. Các chi tiết bên ngoài cổng tam quan được chạm khắc tỉ mỉ, thể hiện kỹ thuật điêu khắc tinh xảo của các nghệ nhân thời xưa.

Khi bước vào chính điện, du khách sẽ thấy gian tiền đường với những nét chạm trổ tinh tế, mang phong cách nghệ thuật thời nhà Lê. Bên ngoài chính điện còn có đôi rồng đá hơn 500 năm tuổi, làm tăng thêm vẻ uy nghi và linh thiêng của ngôi chùa.

Chùa Đậu sắp xếp tượng thờ theo kiểu “tiền Phật, hậu thánh,” một cấu trúc phổ biến trong hệ thống Tứ pháp của đạo Phật. Điều này không chỉ phản ánh sự hòa hợp giữa đạo Phật và tín ngưỡng dân gian mà còn thể hiện sự tôn trọng truyền thống văn hóa của người Việt.

Bảo vật linh thiêng của chùa Đậu

Chùa Đậu không chỉ nổi tiếng với kiến trúc cổ kính và lễ hội đặc sắc mà còn được biết đến với hai pho tượng nhục thân vô cùng quý giá. Đây là hai pho tượng của các nhà sư Vũ Khắc Tường và Vũ Khắc Minh, hai vị trụ trì của chùa vào thế kỷ 17. Điều đặc biệt là cả hai pho tượng này vẫn còn nguyên vẹn cho đến ngày nay, là minh chứng sống động cho lịch sử và văn hóa Phật giáo Việt Nam.

Trong số bốn pho tượng nhục thân còn tồn tại ở Việt Nam, hai pho tượng tại Chùa Đậu được coi là những bảo vật quốc gia. Tượng thiền sư Vũ Khắc Tường nặng 31kg, cao 75cm, được tạc với tư thế ngồi thiền trang nghiêm. Tượng thiền sư Vũ Khắc Minh, với tư thế ngồi, chỉ nặng khoảng 7,5kg và cao 57cm, nhưng cũng mang đậm nét linh thiêng và tôn nghiêm.

Bức tượng của thiền sư Vũ Khắc Minh còn gắn liền với một câu chuyện kỳ bí từ hơn 300 năm trước. Tương truyền, thiền sư đã tu luyện trong một am nhỏ với chỉ một chum nước bên cạnh. Trước khi bắt đầu quá trình tu luyện, ông đã dặn các Phật tử rằng khi nào nghe tiếng mỏ ngưng gõ sau 3 tháng 10 ngày thì mở cửa am. Nếu thấy thiền sư vẫn ngồi im không động đậy, hãy lấy sơn và nước trong am xấp lên người ông để bảo quản.

Trên đầu và mặt tượng của thiền sư Vũ Khắc Minh còn có một vết nứt rộng chừng 2mm. Bên trong bức tượng có lớp bồi dày từ 2-4mm, được làm từ đất gò mối tơi mịn, mùn cưa, giấy bản và sơn trống. Tất cả được trộn đều và phủ một lớp sơn dày chừng 0.1mm màu cánh gián, giúp bảo vệ và giữ gìn tượng trong điều kiện tốt nhất.

Hai pho tượng nhục thân tại Chùa Đậu không chỉ là những hiện vật tôn giáo quý giá mà còn là biểu tượng văn hóa, lịch sử của Việt Nam. Sự tồn tại của chúng minh chứng cho nghệ thuật chế tác tượng Phật tinh xảo và kỹ thuật bảo quản tuyệt vời của các nghệ nhân xưa. Đồng thời, những pho tượng này cũng phản ánh sự tôn kính và niềm tin mãnh liệt của người dân đối với đạo Phật.

Bảo tàng sống của di sản văn hóa

Chùa Đậu hiện đang bảo quản một hệ thống bia cổ, ghi chép lại những câu chuyện và sự kiện quan trọng từ các thời kỳ khác nhau. Ngoài ra, chùa còn lưu giữ những viên gạch thời Mạc, được trang trí hình rồng, cùng với những nét chạm khắc hình thú, họa tiết hoa lá và hình ảnh cá hóa long. Những hiện vật này không chỉ có giá trị nghệ thuật mà còn là minh chứng cho kỹ thuật chế tác và thẩm mỹ của người xưa.

Một trong những hiện vật đặc biệt và có giá trị cao nhất tại chùa Đậu là đôi rồng đá đặt tại bậc thềm khu vực nhà tiền đường. Đôi rồng này có niên đại từ thời Trần, mang đậm nét nghệ thuật và biểu tượng của thời kỳ này. Để phục vụ công tác bảo tồn và trưng bày, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia đã sao lại một bản sao của đôi rồng đá này.

Ngoài đôi rồng đá, chùa Đậu còn lưu giữ một cuốn sách quý bằng đồng có niên đại từ thời Sĩ Nhiếp – đầu thế kỷ thứ 3 (năm 200 – 210). Cuốn sách này không chỉ có giá trị vật chất mà còn cung cấp nhiều thông tin quan trọng cho việc nghiên cứu lịch sử. Những trang sách bằng đồng với nội dung được khắc tỉ mỉ, cung cấp cái nhìn sâu sắc về văn hóa, giáo dục và xã hội thời kỳ đó.

Những hiện vật tại chùa Đậu không chỉ là những tác phẩm nghệ thuật tuyệt đẹp mà còn là những chứng nhân lịch sử, giúp tái hiện lại quá khứ và hiểu rõ hơn về sự phát triển văn hóa của Việt Nam qua các thời kỳ. Việc bảo tồn và nghiên cứu những hiện vật này đóng vai trò quan trọng trong việc giữ gìn và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc.

Thời gian diễn ra lễ hội tại chùa Đậu

Lễ hội Chùa Đậu, một trong những lễ hội quan trọng và đặc sắc của miền Bắc Việt Nam, diễn ra liên tục trong ba ngày từ ngày 8 đến ngày 10 tháng Giêng âm lịch hàng năm. Ngay từ mùng 1 Tết, mặc dù lễ hội chưa chính thức bắt đầu, nhưng người dân từ khắp nơi đã đổ về Chùa Đậu, tạo nên không khí náo nhiệt và tràn đầy sức sống.

Điểm nhấn chính của Lễ hội Chùa Đậu là vào ngày 9 tháng Giêng, khi nghi lễ rước kiệu của 9 thôn được tiến hành. Đây là một nghi lễ trọng đại, được thực hiện bởi các thanh niên trai tráng trong làng. Họ khiêng kiệu vào tận sân chùa, thực hiện các động tác xoay tròn, xô đẩy trước khi đặt kiệu vào trong chính điện.

Nghi lễ rước kiệu không chỉ là một hoạt động mang tính nghi lễ mà còn mang đậm ý nghĩa tâm linh và văn hóa. Tương truyền rằng, nếu kiệu của làng nào xoay tít hơn so với 8 làng còn lại, thì dân chúng trong làng đó sẽ gặp nhiều may mắn, ấm no và sung túc suốt cả năm. Điều này tạo nên sự cạnh tranh lành mạnh và tinh thần đoàn kết trong cộng đồng, khi mọi người đều hy vọng và cầu chúc những điều tốt đẹp cho làng mình.

Lễ hội Chùa Đậu không chỉ là một sự kiện văn hóa mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người dân địa phương. Lễ hội là dịp để mọi người thể hiện lòng thành kính đối với các vị thần, tìm kiếm sự phù hộ và cùng nhau nhìn lại những giá trị truyền thống quý báu. Đồng thời, đây cũng là cơ hội để thế hệ trẻ học hỏi, tiếp thu và gìn giữ những phong tục tập quán tốt đẹp của cha ông.

Những lưu ý khi tham quan chùa Đậu

Chùa Đậu, một trong những ngôi chùa cổ kính và linh thiêng của Hà Nội, luôn mở cửa đón chào du khách từ khắp nơi. Đặc biệt, chùa không thu vé tham quan, tạo điều kiện thuận lợi cho mọi người đến viếng thăm và chiêm bái. Tuy nhiên, để giữ gìn sự trang nghiêm và tôn kính đối với không gian tâm linh này, bạn cần lưu ý một số điều quan trọng khi đến tham quan.

• Trang phục và cách ăn mặc: Khi đến thăm chùa Đậu, du khách nên ăn mặc đơn giản, gọn gàng và trang nhã. Cần hạn chế mặc các loại trang phục như váy ngắn, quần cộc hay áo hở nhiều. Trang phục kín đáo không chỉ thể hiện sự tôn trọng đối với nơi thờ tự mà còn giúp bạn cảm thấy thoải mái và phù hợp hơn trong không gian linh thiêng này.
• Giữ gìn vệ sinh: Trong quá trình tham quan, việc giữ gìn vệ sinh chung là rất quan trọng. Du khách cần tránh vứt rác bừa bãi và tuyệt đối không khạc nhổ tại các khu vực đặt điện thờ. Việc giữ sạch khuôn viên chùa không chỉ góp phần bảo vệ môi trường mà còn thể hiện ý thức văn minh của mỗi người.
• Tôn trọng không gian và đồ vật: Khi tham quan, bạn không nên tự ý sử dụng hay thay đổi vị trí của bất kỳ món đồ nào trong chùa. Các hiện vật và đồ trang trí trong chùa đều có ý nghĩa tâm linh và lịch sử riêng, việc thay đổi chúng có thể ảnh hưởng đến sự trang nghiêm và cấu trúc vốn có của không gian thờ tự.
• Giữ yên lặng và tôn trọng nghi thức: Giữ yên lặng là điều cần thiết khi vào chùa, bạn không nên nói cười to tiếng, và tốt nhất là tắt điện thoại hoặc để chế độ im lặng để tránh làm phiền người khác trong khi thắp nhang và thờ cúng. Sự tôn trọng không gian linh thiêng sẽ giúp bạn có được những giây phút tĩnh lặng và thanh thản khi tham quan.
• Thắp hương đúng cách: Khi thắp hương, du khách cần cắm hương vào đúng vị trí của bát hương trong điện thờ. Tuyệt đối không cắm hương bừa bãi vào các bồn hoa hay cây cảnh. Điều này không chỉ giữ cho khuôn viên chùa luôn sạch đẹp mà còn thể hiện lòng tôn kính và sự hiểu biết về nghi lễ thờ cúng.
• Tìm hiểu trước về chùa: Trước khi thực hiện dâng hương và lễ bái, bạn nên tìm hiểu trước về chùa và xem kỹ các ban thờ trong chùa. Việc này giúp bạn tránh đặt nhầm ban, kêu nhầm tên Phật, Thánh, đảm bảo sự thành kính và chính xác trong các nghi lễ tâm linh. Hiểu rõ về nơi mình đến không chỉ giúp bạn có trải nghiệm tham quan tốt hơn mà còn làm tăng thêm sự linh thiêng và ý nghĩa cho chuyến viếng thăm.

Tham quan chùa Đậu không chỉ là một hành trình tìm hiểu văn hóa và lịch sử mà còn là cơ hội để mỗi người tìm lại sự bình yên trong tâm hồn.

Việc tuân thủ các quy định và lưu ý khi tham quan không chỉ giúp bạn có một trải nghiệm tốt hơn mà còn góp phần bảo vệ và tôn vinh giá trị văn hóa, tâm linh của ngôi chùa cổ kính này. Hãy đến chùa Đậu với lòng thành kính và sự tôn trọng để cùng nhau gìn giữ và phát huy những giá trị truyền thống quý báu.

Chùa Đậu Thường Tín không chỉ là một điểm đến tâm linh mà còn là một bảo tàng sống động của văn hóa và lịch sử Việt Nam. Việc chiêm ngưỡng những hiện vật quý giá, tham gia các lễ hội đặc sắc và hòa mình vào không gian thanh tịnh của chùa Đậu sẽ mang lại cho bạn những trải nghiệm khó quên.

Đừng quên ghé thăm vankhan.edu.vn để cập nhật thêm nhiều thông tin hữu ích và hướng dẫn chi tiết về các điểm đến văn hóa tâm linh khác tại Việt Nam.