Đền Cửa Ông: Nơi lưu giữ giá trị lịch sử và kiến trúc độc đáo

Đền Cửa Ông, nằm tại Quảng Ninh, là một trong những địa điểm tâm linh và văn hóa nổi bật nhất của vùng Đông Bắc Việt Nam. Nơi đây không chỉ thu hút du khách bởi cảnh quan tuyệt đẹp mà còn bởi giá trị lịch sử và văn hóa sâu sắc. Đền thờ Hưng Nhượng Đại Vương Trần Quốc Tảng, người có công lớn trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông vào thế kỷ XIII. Hãy cùng vankhan.edu.vn khám phá vẻ đẹp và những điều thú vị về Đền Cửa Ông, điểm đến không thể bỏ qua khi du lịch Quảng Ninh.

Sơ lược về đền Cửa Ông

Nằm trên đỉnh đồi thuộc khu 9A, phường Cửa Ông, thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh, đền Cửa Ông là một trong những di tích lịch sử nổi tiếng và quan trọng nhất của vùng đất này. Vị trí của đền cách trung tâm thành phố Hạ Long khoảng 40km, tọa lạc tại nơi mà thiên nhiên đã ưu ái ban tặng một cảnh quan tuyệt đẹp, hòa quyện giữa núi non, rừng già và biển cả.

Đền Cửa Ông được biết đến như là một trong ba ngôi đền nổi tiếng nhất của tỉnh Quảng Ninh. Nơi đây không chỉ là một địa điểm du lịch hấp dẫn mà còn là một điểm đến tâm linh, nơi người dân và du khách có thể tìm thấy sự bình yên và lòng tôn kính đối với các bậc tiền nhân.

Đền thờ Đức Ông Đệ Tam Cửa Suốt – Hưng Nhượng Vương Trần Quốc Tảng, con thứ ba của Trần Hưng Đạo, người đã có công lao to lớn trong việc bảo vệ và trấn giữ vùng Đông Bắc của Tổ Quốc.

Ngoài ra, đền Cửa Ông còn thờ cúng nhiều vị tướng sĩ nhà Trần và gia thất của họ, bao gồm những cái tên như Trần Quốc Tuấn, Trần Anh Tông, Trần Khánh Dư, Phạm Ngũ Lão và Yết Kiêu. Mỗi một vị thần được thờ cúng tại đây đều có những câu chuyện và công lao riêng, góp phần làm nên sự phong phú và đa dạng trong lịch sử dân tộc Việt Nam.

Với vẻ đẹp tự nhiên tuyệt mỹ và giá trị văn hóa lịch sử sâu sắc, đền Cửa Ông xứng đáng là một điểm đến không thể bỏ qua khi du khách đặt chân đến Quảng Ninh. Hãy một lần ghé thăm để cảm nhận và khám phá những điều kỳ diệu mà nơi đây mang lại.

Lịch sử hình thành và phát triển của đền Cửa Ông

Đền Cửa Ông, một trong những ngôi đền lịch sử nổi tiếng tại Quảng Ninh, là nơi tôn vinh Đức Ông Đệ Tam Cửa Suốt, hay còn gọi là Trần Quốc Tảng, con trai thứ ba của Trần Hưng Đạo, tức Hưng Nhượng Vương. Vị tướng tài ba này đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử với tài thao lược xuất chúng và uy danh lừng lẫy khắp đất Bắc.

Trần Quốc Tảng, với tài năng quân sự vượt trội, đã được giao nhiệm vụ trấn thủ bến cảng Cửa Suốt. Ông đã giữ vững yên bình cho vùng đất này, ngăn chặn mọi âm mưu xâm lược của giặc Nguyên. Sự bảo vệ và công lao to lớn của ông đã khiến người dân nơi đây tôn kính gọi ông là Đức Ông.

Đền thờ vì thế cũng được gọi là Đền Đức Ông. Ngoài ra, đền còn thờ đầy đủ gia thất của tướng Trần Quốc Tuấn, bao gồm các vị tướng lĩnh nổi tiếng khác như Trần Anh Tông, Trần Khánh Dư, Phạm Ngũ Lão và Yết Kiêu.

Trước khi trở thành nơi thờ chính Trần Quốc Tảng, đền Cửa Ông chỉ là một miếu nhỏ gọi là Miếu Hoàng Tiết Chế, nằm trên bãi cát Cửa Suốt, thuộc xã Cẩm Phả, châu Tiên Yên. Miếu này thờ Hoàng Cần, một người có công lớn trong việc đánh phá giặc cướp, được phong là Khâm Sai Đông Đạo Tiết Chế.

Đến đầu thế kỷ XX, Miếu Hoàng Tiết Chế được nâng cấp thành Đền Cửa Ông, từ đó người dân bắt đầu thờ Hưng Nhượng Vương Trần Quốc Tảng làm thần chủ, cùng với Hoàng Cần và các vị thần khác.

Một trong những câu chuyện nổi tiếng nhất về Đức Ông Trần Quốc Tảng được người dân lưu truyền qua nhiều thế hệ kể lại rằng:

“Trong một lần tuần tra trên biển Cửa Suốt, Hưng Nhượng Vương Trần Quốc Tảng gặp phải cơn bão lớn. Sóng biển cuồn cuộn, trời mưa to gió lớn, nhưng ông không hề nao núng, dũng cảm ngồi lên một phiến đá lớn nổi trên mặt nước.

Kỳ diệu thay, phiến đá này đã chở che ông đi qua những cơn sóng dữ. Đến khi bão tan, biển lặng, người dân không thấy ông đâu nữa, chỉ thấy trên phiến đá có một chiếc mũ. Họ đã rước chiếc mũ về thờ và lập miếu để tôn vinh ông. Ngày này được xem là ngày hóa của ông, diễn ra vào ngày 16 tháng 8 năm 1311.”

Với những công lao to lớn và sự hy sinh của mình, Đức Ông Trần Quốc Tảng đã được nhà vua phong tặng danh hiệu Thượng Đẳng Phúc Thần Ông. Ông được xem là vị chủ thần của Đền Cửa Ông. 

Kiến trúc nghệ thuật của đền Cửa Ông

Đền Cửa Ông là một ngôi đền linh thiêng, nổi tiếng với kiến trúc độc đáo và giá trị văn hóa đặc sắc. Nằm tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh, đền không chỉ là nơi thờ phụng tâm linh mà còn là một di tích lịch sử, một tác phẩm nghệ thuật kiến trúc đáng ngưỡng mộ. Di tích lịch sử Đền Cửa Ông được chia làm ba khu vực thờ chính nằm lần lượt từ chân núi lên: Đền Hạ, Đền Trung và Đền Thượng, cùng với nhiều công trình khác.

Kiến trúc Đền Cửa Ông được xây dựng từ các loại vật liệu truyền thống như đá đúc, gạch Bát Tràng, ngói mũi đất nung và vữa hồ pha mật. Những chất liệu này không chỉ bền vững theo thời gian mà còn mang đến vẻ đẹp mộc mạc, gần gũi với thiên nhiên. Các họa tiết trang trí trong đền chủ yếu dựa trên các điển tích về tứ linh Long, Ly, Quy, Phụng, tượng trưng cho sự may mắn, phồn thịnh và sự bảo vệ của các thần linh.

Đền Cửa Ông nổi bật với nhiều pho tượng có niên đại hàng trăm năm, trong đó có 34 pho tượng lớn nhỏ được chạm trổ công phu và tinh xảo. Những bức tượng này được đặt trong ngai, khám, long đình, mỗi chi tiết đều thể hiện tài năng của các nghệ nhân xưa. Đặc biệt, tại vị trí cao nhất của quần thể di tích là pho tượng Hưng Nhượng Vương Trần Quốc Tảng cao 10m và nặng 40 tấn, một biểu tượng của sức mạnh và lòng dũng cảm.

Xen lẫn trong kiến trúc cổ kính và trang nghiêm của Đền Cửa Ông là nhiều cây cổ thụ, cây tiểu cảnh và hoa tươi quanh năm. Sự kết hợp hài hòa giữa kiến trúc và thiên nhiên tạo nên một không gian thư thái, bình an, thu hút du khách đến tham quan và chiêm bái.

Hệ thống đền và chùa trong khu di tích đền Cửa Ông

Khu di tích Đền Cửa Ông là một quần thể kiến trúc tâm linh phong phú, bao gồm nhiều đền và chùa, mỗi nơi mang một ý nghĩa và chức năng riêng biệt, tạo nên một bức tranh văn hóa tâm linh đa dạng và phong phú.

Đền Hạ

Đền Hạ là điểm khởi đầu cho hành trình khám phá khu di tích Đền Cửa Ông. Tại đây, du khách sẽ thấy hai công trình chính: Đền Mẫu và Đền Trung Thiên Long Mẫu. Đền Mẫu thờ các vị mẫu thân linh thiêng trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam, những người bảo trợ cho sự sinh sôi, nảy nở và bảo vệ gia đình. Bên cạnh đó, Đền Trung Thiên Long Mẫu là nơi tôn thờ Thiên Long Mẫu, một vị thần trong tín ngưỡng Phật giáo và Đạo giáo, tượng trưng cho sức mạnh và sự bảo hộ của các vị thần linh đối với con người.

Đền Trung

Đền Trung nằm ở vị trí trung tâm, là nơi thờ các vị thần có công lao bảo vệ đất nước. Khâm Sai Đông Đạo Tiết Chế Hoàng Cần, vị tướng quân nổi tiếng với công lao lớn trong việc bảo vệ bờ cõi, giữ gìn an ninh cho đất nước, được thờ cúng tại đây.

Ngoài ra, Đền Trung còn thờ các vị Sơn Thần và Thủy Thần, những vị thần bảo vệ vùng đất và vùng biển, đảm bảo sự hòa thuận và an lành cho cư dân nơi đây. Đây là điểm đến quan trọng trong khu di tích, nơi người dân và du khách thường đến cầu bình an, sức khỏe và sự bảo hộ từ các vị thần linh.

Đền Thượng

Đền Thượng là khu vực quan trọng nhất trong toàn bộ khu di tích, với nhiều công trình thờ tự và lưu giữ hiện vật liên quan đến lịch sử. Đền Thượng là nơi tôn thờ chính Trần Quốc Tảng, với tượng và các hiện vật liên quan đến cuộc đời và sự nghiệp của ông.

Đây là trung tâm tâm linh của toàn bộ khu di tích. Ngoài ra, Đền Quan Chánh và Đền Quan Châu thờ các vị quan lớn có công lao trong triều đại nhà Trần, những người đã góp phần xây dựng và bảo vệ đất nước. Khu vực chùa và lăng mộ Trần Quốc Tảng là nơi linh thiêng, thu hút nhiều người đến viếng thăm và cầu nguyện, tôn vinh công lao của vị tướng tài ba.

Đền Cặp Tiên

Đền Cặp Tiên là một khu vực đặc biệt trong quần thể Đền Cửa Ông, thờ nhiều vị thần và nhân vật linh thiêng. Nơi đây thờ Cô bé Cửa Suốt, tiểu thư, con gái của Trần Quốc Tảng, với tên gọi thân mật và gần gũi.

Bên cạnh đó, đền còn thờ các vị Quan Chánh và Nhân Thần, những người có công lao trong triều đại nhà Trần và được người dân tôn kính. Đền Cặp Tiên cũng là nơi hội tụ của các vị thần linh trong tín ngưỡng Phật giáo và Đạo giáo như Phật, Ngọc Hoàng, Nam Tào, Bắc Đẩu và Tiên Thiên Thánh Mẫu, tạo nên một không gian tâm linh đa dạng và phong phú.

Hệ thống đền và chùa trong khu di tích Đền Cửa Ông không chỉ mang giá trị tâm linh sâu sắc mà còn phản ánh lịch sử và văn hóa phong phú của vùng đất Quảng Ninh.

Mỗi công trình trong khu di tích đều gắn liền với những câu chuyện và nhân vật lịch sử, tạo nên một hành trình khám phá đầy ý nghĩa cho du khách. Việc tham quan khu di tích này không chỉ giúp hiểu rõ hơn về lịch sử và tín ngưỡng của người Việt mà còn mang lại những trải nghiệm tâm linh đáng nhớ.

Những điểm đặc sắc của đền Cửa Ông

Lịch sử hơn 700 năm linh thiêng

Đền Cửa Ông, tọa lạc tại Quảng Ninh, là một trong những ngôi đền được người dân địa phương và du khách tôn kính và thường xuyên viếng thăm. Nơi đây thờ Hưng Nhượng Đại Vương Trần Quốc Tảng, vị tướng đã góp công lớn trong việc đánh đuổi quân xâm lược Nguyên Mông vào thế kỷ XIII.

Trải qua nhiều thế kỷ, những truyền thuyết linh thiêng và hào hùng về ngôi đền vẫn được người dân truyền tụng cho các thế hệ sau, giữ vững giá trị tâm linh và lịch sử của ngôi đền.

Kiến trúc độc đáo và huyền bí

Đền Cửa Ông thường được ca ngợi là ngôi đền có kiến trúc đẹp nhất ở Quảng Ninh. Kiến trúc của đền vừa độc đáo, huyền bí, vừa hội tụ đủ các linh vật phong thủy như Tả Thanh Long, Hữu Bạch Hổ, Tiền Chu Tước và Hậu Huyền Vũ. Đền được dựng từ các vật liệu truyền thống như đá đúc, gạch Bát Tràng, ngói mũi đất nung và vữa hồ pha mật, tạo nên sự bền vững và gần gũi với thiên nhiên.

Các họa tiết trang trí trong đền chủ yếu dựa trên các điển tích về tứ linh: Long, Ly, Quy, Phụng, tạo nên sự uy nghi và linh thiêng. Bên trong đền, các loại gỗ chắc chắn và bền bỉ như lim, trắc, gụ được sử dụng. Khung nhà được khắc phù điêu, câu đối cùng các hoa văn sơn son thếp vàng lộng lẫy, tạo nên một không gian nghệ thuật và văn hóa độc đáo.

Điểm đến văn hóa tâm linh cho người dân

Với lịch sử hàng trăm năm, đền Cửa Ông không chỉ là nơi thờ phụng mà còn chứa đựng và lưu giữ nhiều giá trị văn hóa, lịch sử. Đền góp phần lớn trong việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, gắn kết cộng đồng và phát triển văn hóa tâm linh. Nơi đây đã từ lâu trở thành một điểm sinh hoạt văn hóa cộng đồng và đời sống tâm linh của người bản địa.

Bên cạnh các địa danh nổi tiếng khác như chùa Yên Tử, chùa Trình và chùa Hồ Thiên – Đông Triều, đền Cửa Ông cũng là một điểm tham quan du lịch hấp dẫn không kém ở Quảng Ninh. Du khách khi đến với Quảng Ninh không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp của thiên nhiên mà còn có cơ hội tìm hiểu và trải nghiệm những giá trị văn hóa, lịch sử sâu sắc tại đền Cửa Ông.

Lễ hội đặc sắc tại đền Cửa Ông

Lễ hội Đền Cửa Ông ở Quảng Ninh đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia vào năm 2016. Đây là một trong những lễ hội lớn và quan trọng trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh, diễn ra hàng năm vào ngày 3 đến ngày 4 tháng 2 âm lịch và ngày 3 đến ngày 4 tháng 8 âm lịch. Lễ hội không chỉ là dịp để tưởng nhớ và tôn vinh công lao của các bậc hiền thánh, mà còn là cơ hội để cộng đồng thể hiện sự gắn kết và gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống.

Lễ hội Đền Cửa Ông nhằm tái hiện lịch sử và tôn vinh công lao to lớn của Hưng Nhượng Vương Trần Quốc Tảng và các vị anh hùng có công bảo vệ đất nước. Các nghi lễ uy nghiêm và trang trọng diễn ra trong suốt lễ hội, bắt đầu với lễ dâng hương, tiếp theo là lễ rước bài vị của Hưng Nhượng Vương Trần Quốc Tảng từ đền Cửa Ông ra miếu vườn Nhãn. Miếu vườn Nhãn được cho là nơi Đức Ông trôi dạt vào và hóa thần.

Lễ rước bài vị đi dọc đường Nghinh Thần rồi quay về sân Đền nơi tổ chức lễ hội chính. Nghi thức này có ý nghĩa mô phỏng những cuộc du tuần bảo vệ bờ cõi vùng biển Đông Bắc của Hưng Nhượng Vương, nhắc nhở người dân về lòng biết ơn và sự kính trọng đối với những anh hùng dân tộc.

Phần hội của lễ hội Đền Cửa Ông thu hút đông đảo người dân và du khách với nhiều hoạt động văn hóa phong phú. Những màn múa rồng, múa lân, và thi bày mâm ngũ quả là những điểm nhấn không thể bỏ qua. Ngoài ra, các trò chơi dân gian như cờ bỏi, bịt mắt đập niêu, kéo co, đẩy gậy cũng được tổ chức, mang lại không khí vui tươi và sôi động cho lễ hội.

Các hoạt động này không chỉ giúp người tham gia hiểu hơn về văn hóa truyền thống mà còn tạo ra cơ hội giao lưu, gắn kết cộng đồng. Những trò chơi như bịt mắt đánh trống, gẩy gậy, kéo co, tổ tôm điếm, nấu cơm, têm trầu không chỉ là những hoạt động giải trí mà còn là dịp để mọi người cùng nhau chia sẻ niềm vui và kỷ niệm.

Những điều cần lưu ý khi tham quan đền Cửa Ông

Đền Cửa Ông, nằm tại tỉnh Quảng Ninh, là một trong những điểm đến tâm linh và văn hóa đặc biệt của vùng đất này. Với hàng ngàn lượt khách đến viếng thăm mỗi năm, việc chuẩn bị kỹ lưỡng và nắm rõ các quy tắc tại đây sẽ giúp chuyến đi của bạn trở nên trọn vẹn và ý nghĩa hơn. Dưới đây là một số điều cần lưu ý khi đến đền Cửa Ông.

• Lựa chọn trang phục phù hợp: Khi viếng thăm các địa điểm linh thiêng như đền Cửa Ông, việc chọn trang phục lịch sự và kín đáo là rất quan trọng. Điều này không chỉ thể hiện sự tôn trọng đối với nơi thờ cúng mà còn giúp bạn hòa nhập vào không khí trang nghiêm của đền.
• Di chuyển nhẹ nhàng trong khuôn viên: Khi tham quan trong khu di tích, bạn nên di chuyển một cách nhẹ nhàng và tránh gây tiếng ồn lớn. Việc này không chỉ giúp duy trì sự trang nghiêm mà còn bảo vệ các di tích và kiến trúc quý giá tại đây. Hãy cẩn thận không chạm vào các hiện vật để tránh gây hư hại.
• Chuẩn Bị Lễ Vật Thích Hợp: Việc chuẩn bị lễ vật khi đến đền Cửa Ông cần có sự cẩn trọng và phù hợp ví dụ như lễ chay (Bao gồm hoa quả, bánh kẹo, và tiền vàng mã. Các lễ vật này thường được đặt theo số lẻ và dùng để Lễ Phật hoặc dâng Thánh Mẫu.). Lễ mặn (Bao gồm thịt gà, thịt heo, giò, xôi đã nấu chín và bày biện đẹp mắt, thường được dâng lên ban Công Đồng ngũ vị Quan Lớn.) Lễ đồ sống (Gạo, muối, trứng sống và vàng mã, dùng để dâng cúng quan Ngũ Hổ, Bạch Xà, Thanh Xà, đặt tại ban Công Đồng Tứ Phủ.)
• Trình tự đi lễ: Khi viếng đền, bạn nên bắt đầu từ Đền Quan Châu, một ngôi đền nhỏ bên trái đền chính, thờ Quan Châu. Đây là bước thủ tục trước khi thực hiện các nghi lễ chính. Chuẩn bị một ít tiền lẻ để đặt lễ giọt dầu hoặc công đức, và nhớ không rải tiền khắp nơi để tránh làm mất mỹ quan. Việc dâng lễ không cần quá cầu kỳ, quan trọng nhất là lòng thành kính.
• Bảo vệ môi trường: Giữ gìn vệ sinh môi trường trong khu di tích là trách nhiệm của mỗi du khách. Hãy tuân thủ các quy định của ban quản lý đền để đảm bảo không gian luôn sạch đẹp và trang nghiêm.
• Chụp ảnh và quay phim: Bạn nên hạn chế chụp ảnh và quay phim bên trong đền để duy trì sự trang nghiêm. Nếu muốn lưu giữ những khoảnh khắc đẹp, bạn có thể chụp ảnh tại khuôn viên bên ngoài Đền Cửa Ông.
• Chuẩn bị khi tự lái xe: Nếu bạn tự lái xe đến Đền Cửa Ông, hãy tìm hiểu đường đi và kiểm tra xe kỹ lưỡng trước khi xuất phát. Đừng quên mang theo đầy đủ giấy tờ cá nhân và giấy tờ xe để đảm bảo an toàn trong chuyến đi.
• Bảo quản tài sản cá nhân: Trong mùa lễ hội, khu vực đền thường rất đông đúc. Bạn cần chú ý bảo quản tư trang và tài sản cá nhân để tránh bị mất cắp.

Đền Cửa Ông không chỉ là nơi linh thiêng để cầu nguyện và tìm kiếm sự bình an mà còn là điểm đến để bạn trải nghiệm và hiểu sâu hơn về văn hóa, tín ngưỡng của người Việt. Hy vọng những lưu ý trên sẽ giúp bạn có một chuyến đi trọn vẹn và đáng nhớ. Hãy chuẩn bị kỹ lưỡng và giữ lòng thành kính khi đến với Đền Cửa Ông, để tận hưởng những giây phút yên bình và thiêng liêng tại nơi đây.

Đền Cửa Ông không chỉ là một di tích lịch sử quan trọng mà còn là một biểu tượng của lòng yêu nước và tinh thần dân tộc. Việc ghé thăm đền không chỉ giúp bạn hiểu thêm về lịch sử hào hùng của dân tộc mà còn mang lại những trải nghiệm văn hóa tâm linh sâu sắc.

Đừng bỏ lỡ cơ hội khám phá Đền Cửa Ông khi đến Quảng Ninh. Để biết thêm thông tin chi tiết về lịch trình và các hoạt động tại đền, hãy truy cập vankhan.edu.vn, nơi cung cấp những kiến thức bổ ích về các điểm đến tâm linh trên khắp Việt Nam.