Đền Trần – Nơi lưu giữ giá trị lịch sử triều đại nhà Trần

Đền Trần Nam Định, tọa lạc tại thành phố Nam Định, là một di tích lịch sử văn hóa đặc biệt quan trọng, nơi thờ 14 vị vua nhà Trần cùng các quan lại, danh tướng có công với đất nước. Nơi đây không chỉ thu hút du khách bởi giá trị lịch sử mà còn bởi kiến trúc độc đáo và không gian tâm linh thanh tịnh.

Giới thiệu về đền Trần

Đền Trần (陳廟 – Trần Miếu) là một quần thể đền thờ nằm trên đường Trần Thừa, phường Lộc Vượng, thành phố Nam Định, gần quốc lộ 10. Đây là nơi thờ các vị vua nhà Trần cùng những quan lại có công giúp đỡ triều đại này. Được xây dựng từ năm 1695 trên nền Thái miếu cũ của nhà Trần, ngôi đền đã từng bị phá hủy bởi quân Minh vào thế kỷ XV.

Quần thể Đền Trần bao gồm ba công trình chính: đền Thiên Trường (còn gọi là đền Thượng), đền Cố Trạch (hay đền Hạ) và đền Trùng Hoa. Trước khi vào đền, du khách phải qua hệ thống cổng ngũ môn, trên cổng khắc các chữ Hán “Chính Nam Môn” (正南門 – cổng chính phía nam) và “Trần Miếu” (陳廟 – Miếu thờ nhà Trần). 

Sau cổng là một hồ nước hình chữ nhật, tạo nên cảnh quan thanh bình trước khi đến khu đền Thiên Trường ở phía sau hồ. Đền Trùng Hoa nằm phía Tây và đền Cố Trạch nằm phía Đông của đền Thiên Trường.

Kiến trúc của ba đền này khá tương đồng và có quy mô ngang nhau. Mỗi đền đều bao gồm tòa tiền đường 5 gian, tòa trung đường 5 gian và tòa chính tẩm 3 gian. Giữa tiền đường và trung đường được nối liền bởi kinh đàn (hay thiêu hương) và hai gian tả hữu.

Lịch sử hình thành đền Trần Nam Định

Phủ Thiên Trường xưa, nay là đền Trần, là nơi lưu giữ dấu ấn của Vương triều nhà Trần. Đây được coi là kinh đô thứ hai của Đại Việt sau kinh thành Thăng Long. Năm 1258, khi quân Nguyên Mông xâm lược nước ta lần thứ nhất, Vua Trần Thái Tông đã ra lệnh thực hiện chiến lược “vườn không nhà trống” tại kinh thành Thăng Long. 

Quân và dân ta đã rút lui về phủ Thiên Trường để tập hợp sức mạnh toàn dân, chuẩn bị cho cuộc kháng chiến. Sau đó, quân ta đã đánh bại quân Nguyên Mông. Vào ngày 14 tháng Giêng năm đó, Vua Trần Thái Tông tổ chức tiệc chiêu đãi và phong tước cho những người có công đánh giặc tại phủ Thiên Trường. 

Từ đó, nghi thức “khai ấn” được tổ chức hàng năm vào ngày này. Trong lễ khai ấn, các vua Trần thực hiện các nghi thức cúng tế tổ tiên và trời đất, ban thưởng bổng lộc cho những người có công, đồng thời mở đầu cho một năm mới của triều đại nhà Trần.

Lễ khai ấn tại Đền Trần không chỉ là một nghi thức tôn giáo mà còn mang ý nghĩa lịch sử sâu sắc, nhắc nhở con cháu về truyền thống yêu nước, đấu tranh chống giặc ngoại xâm của cha ông. Đồng thời, đây cũng là dịp để người dân thể hiện lòng biết ơn và kính trọng đối với các vị vua và anh hùng dân tộc, góp phần gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử của dân tộc.

Thời điểm thích hợp để tham quan đền Trần

Hằng năm, Đền Trần ở Nam Định tổ chức hai lễ hội lớn, thu hút đông đảo du khách từ khắp nơi. Đầu tiên là Lễ khai ấn Đền Trần diễn ra vào tháng Giêng, tiếp đến là Lễ hội Đền Trần vào tháng Tám.

Lễ khai ấn Đền Trần, tổ chức từ ngày 14 đến 15 tháng Giêng âm lịch, là sự kiện đặc biệt quan trọng. Vào tối ngày 14, các nghi thức như rước hòm ấn từ cung Cố Trạch sang đền Thiên Trường bắt đầu diễn ra, tiếp theo là lễ khai ấn vào giờ Tý. 

Đối với những du khách mong muốn xin ấn, lời khuyên là nên nghỉ qua đêm tại thành phố để có thể khởi hành sớm vào ngày hôm sau, tránh cảnh đông đúc. Lễ hội Đền Trần Nam Định được tổ chức từ ngày 15 đến 20 tháng Tám âm lịch. Mở đầu lễ hội là các nghi thức rước từ đình và đền xung quanh nhằm dâng hương tại đền Thiên Trường. 

Phần hội bao gồm nhiều trò chơi dân gian và hoạt động văn hóa phong phú như diễn võ thuật, múa lân, đi cầu kiều, hát văn, và nhiều hoạt động khác, tạo nên không khí vui tươi, sôi động.

Không chỉ người dân địa phương mà cả du khách thập phương cũng đổ về đây tham dự, tạo nên khung cảnh náo nhiệt và đậm chất lễ hội. Đến với Đền Trần vào những dịp này, du khách không chỉ được tham gia vào các nghi thức truyền thống mà còn có cơ hội khám phá, trải nghiệm văn hóa độc đáo của vùng đất Nam Định.

Kiến trúc của đền Trần

Đền Trần Nam Định là một quần thể di tích với kiến trúc độc đáo, mang đậm dấu ấn thời đại nhà Trần và phản ánh triết lý tư tưởng của Nho giáo. Quần thể di tích bao gồm ba đền chính: đền Thiên Trường, đền Cố Trạch và đền Trùng Hoa, cùng hệ thống các công trình phụ trợ khác.

Đền Thiên Trường

Đền Thiên Trường được xây dựng trên nền của Thái miếu và cung Trùng Quang của nhà Trần, vốn trước đó là nhà thờ họ của dòng họ Trần. Cung Trùng Quang từng là nơi các Thái thượng hoàng nhà Trần sống và làm việc. Ngôi đền hiện tại được xây dựng bằng gỗ vào năm Chính Hòa thứ 15 (1695) và đã được mở rộng, tu bổ vào các năm 1773, 1854, 1895, 1907-1908.

Đền Thiên Trường ngày nay bao gồm nhiều công trình kiến trúc khác nhau như tiền đường, trung đường, chính tẩm, thiêu hương, cùng hai dãy tả hữu vu, hai dãy tả hữu ống muống và hai dãy giải vũ Đông Tây. Tổng cộng, đền có 9 tòa với 31 gian. Khung đền được làm từ gỗ lim, mái lợp ngói và nền lát gạch.

Tiền đường của đền Thiên Trường bao gồm 5 gian, dài 13 mét, với 12 cột cái và 12 cột quân, tất cả đều đặt trên chân tảng bằng đá hình cánh sen có từ thời Trần, thuộc cung Trùng Quang cũ. Tiền đường đặt ban thờ và bài vị của các quan có công lớn phù tá nhà Trần.

Trung đường nằm sau tiền đường, là nơi thờ 14 vị hoàng đế nhà Trần. Tuy không có tượng thờ, nhưng có bài vị của các hoàng đế. Trước cửa trung đường có ba cỗ ngai để thờ vọng các vị hoàng đế.

Chính tẩm nằm sau trung đường, gồm 3 gian, thờ 4 vị thủy tổ của họ Trần và các phu nhân chính thất ở gian giữa. Các hoàng phi của nhà Trần cũng có bài vị thờ ở hai gian trái và phải.

Tòa thiêu hương (hay kinh đàn) là nơi đặt ban thờ và bài vị của các công thần nhà Trần, với ban thờ riêng cho các quan văn và ban thờ riêng cho các quan võ.

Đền Cố Trạch

Đền Cố Trạch tọa lạc phía Đông của đền Thiên Trường, nhìn từ sân sẽ nằm bên phải đền Thiên Trường. Đền này được xây dựng vào năm 1894. Theo bia “Trùng kiến Hưng Đạo thân vương cố trạch bi ký”, trong quá trình tu sửa đền Thiên Trường vào năm Tự Đức thứ 21 (1868), người ta đã phát hiện một mảnh bia vỡ ở phía Đông đền Thiên Trường, có khắc chữ “Hưng Đạo thân vương cố trạch” (nhà cũ của Hưng Đạo thân vương). 

Do đó, khi xây dựng đền vào năm 1894 và hoàn thành vào năm 1895, đền được đặt tên là Cố Trạch Từ (đền nhà cũ), thường gọi là Đền Hạ.

Đền Cố Trạch thờ Trần Hưng Đạo, gia đình và các gia tướng của ông. Tiền đường của đền là nơi đặt bài vị của ba gia tướng thân tín của Trần Hưng Đạo: Phạm Ngộ, Phạm Ngũ Lão và Nguyễn Chế Nghĩa.

Tòa thiêu hương (hay kinh đàn) là nơi đặt long đình với tượng Trần Hưng Đạo cùng 9 pho tượng Phật. Bên trái đặt bài vị các quan văn, bên phải đặt bài vị các quan võ.

Gian tả vu là nơi đặt bài vị Trương Hán Siêu, Phạm Thiện Nhân và các bài vị văn thần triều Trần. Gian hữu vu là nơi đặt bài vị võ thần triều Trần, bài vị Trần Công và các thân nhân họ Trần. Tòa trung đường là nơi đặt bài vị và tượng của Trần Hưng Đạo, bài vị của bốn người con trai, của Phạm Ngũ Lão và các tả hữu tướng quân.

Tòa chính tẩm là nơi đặt bài vị của cha mẹ Trần Hưng Đạo, của Trần Hưng Đạo và vợ (công chúa Thiên Thành), của bốn người con trai và bốn người con dâu, cùng con gái và con rể (Phạm Ngũ Lão).

Đền Trùng Hoa

Đền Trùng Hoa, một phần quan trọng trong quần thể Đền Trần, được xây dựng với sự hỗ trợ tài chính của chính phủ và chính quyền tỉnh Nam Định từ năm 2000. Đền nằm trên nền cũ của cung Trùng Hoa – nơi các hoàng đế nhà Trần thường lui tới để tham vấn các vị Thái thượng hoàng.

Bên trong đền Trùng Hoa, tại tòa trung đường và tòa chính tẩm, có 14 pho tượng đồng của các vị hoàng đế nhà Trần. Tòa thiêu hương đặt ngai và bài vị thờ hội đồng các quan, biểu tượng cho sự tôn kính và uy nghiêm của triều đại.

Gian tả vu của đền thờ các quan văn, trong khi gian hữu vu thờ các quan võ. Sự phân chia này phản ánh sự tôn trọng đối với cả hai tầng lớp quan lại trong triều đình nhà Trần, tạo nên một không gian trang nghiêm và linh thiêng cho người viếng thăm.

Lễ hội đền Trần

Lễ hội đền Trần diễn ra từ ngày 15 đến ngày 20 tháng tám âm lịch hàng năm tại phường Lộc Vượng, thành phố Nam Định, tỉnh Nam Định. Lễ hội này nhằm tri ân công lao của 14 vị vua Trần, mang ý nghĩa lịch sử và văn hóa sâu sắc. 

Đây là dịp để người dân thể hiện lòng biết ơn và tôn vinh những đóng góp to lớn của các vị vua nhà Trần đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước. Lễ hội đền Trần không chỉ bao gồm các nghi thức truyền thống mà còn có nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật phong phú, thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước tham dự. 

Các hoạt động này bao gồm biểu diễn nghệ thuật dân gian, trò chơi dân gian, triển lãm văn hóa, cũng như các gian hàng trưng bày và bán các sản phẩm đặc sản địa phương. Từ năm 2000, Nam Định đã khởi xướng Lễ khai ấn Đền Trần vào rạng sáng ngày 15 tháng Giêng âm lịch. 

Ban đầu, lễ khai ấn chỉ diễn ra trong phạm vi làng Tức Mặc nhưng sau này đã trở thành một lễ hội lớn, thu hút sự quan tâm của đông đảo người dân và du khách từ khắp nơi. Lễ khai ấn được coi là một nghi lễ linh thiêng, mang lại may mắn và phúc lộc cho mọi người trong năm mới.

“Trần miếu tự điển” là chiếc ấn được sử dụng trong dịp Lễ khai ấn Đền Trần. Chiếc ấn này có hình vuông, làm bằng gỗ, được chế tạo vào thời Nguyễn vào cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20. Viền ấn phía Đông và Tây được khắc hình hai con rồng, biểu tượng cho sự uy nghiêm và quyền lực. 

Viền ấn phía Nam khắc chìm bốn chữ “Tích phúc vô cương,” mang ý nghĩa tích phúc không có giới hạn. “Trần miếu tự điển” chứa đựng những điển lệ, tục lệ thờ tự tại miếu nhà Trần, ban đầu giới hạn trong dòng họ Trần tại làng Tức Mặc nhưng nay đã mở rộng quy mô và phạm vi.

Lễ hội đền Trần không chỉ là dịp để người dân tưởng nhớ và tôn vinh các vị vua Trần mà còn là cơ hội để tìm hiểu và trải nghiệm các giá trị văn hóa, lịch sử độc đáo của vùng đất Nam Định. 

Tham gia lễ hội, du khách có thể cảm nhận được không khí linh thiêng, trang nghiêm của các nghi lễ cổ truyền, đồng thời thưởng thức những màn trình diễn nghệ thuật đặc sắc và tham gia vào các hoạt động văn hóa, giải trí phong phú.

Lễ hội đền Trần và Lễ khai ấn Đền Trần đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người dân Nam Định, góp phần gìn giữ và phát huy các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc. 

Đây cũng là dịp để thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về lịch sử, truyền thống và những giá trị văn hóa quý báu của cha ông, từ đó nâng cao ý thức trách nhiệm trong việc bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa của dân tộc.

Đền Trần không chỉ là điểm đến tâm linh thu hút du khách cầu bình an, may mắn mà còn là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống quý báu của dân tộc. Nơi đây góp phần làm phong phú thêm bức tranh văn hóa du lịch của Nam Định, thu hút du khách trong và ngoài nước đến tham quan, trải nghiệm.