Cụm đình Hương Canh – Di sản văn hóa độc đáo của Vĩnh Phúc

Được công nhận là Di tích Quốc gia đặc biệt vào năm 2020, Cụm đình Hương Canh bao gồm ba ngôi đình cổ kính: đình Hương Canh, đình Tiên Canh và đình Ngọc Canh. Mỗi ngôi đình mang một vẻ đẹp riêng biệt, thể hiện sự tinh hoa trong nghệ thuật kiến trúc truyền thống của người Việt.

Cụm đình Hương Canh ở đâu?

Cụm đình Hương Canh tọa lạc tại thị trấn Hương Canh, huyện Bình Xuyên, tỉnh Vĩnh Phúc, Việt Nam. Đây là một cụm di tích lịch sử và văn hóa quan trọng, bao gồm nhiều ngôi đình cổ kính với kiến trúc độc đáo và giá trị nghệ thuật cao. 

Cụm đình này không chỉ là nơi diễn ra các hoạt động tín ngưỡng, thờ cúng mà còn là trung tâm văn hóa cộng đồng của người dân địa phương. Cụm đình Hương Canh bao gồm ba ngôi đình chính: đình Hương Canh, đình Ngọc Canh và đình Tiên Canh. 

Mỗi ngôi đình đều có nét kiến trúc riêng biệt, mang đậm dấu ấn của các thời kỳ lịch sử khác nhau, từ thời Lê đến thời Nguyễn. Các ngôi đình này được xây dựng với kết cấu gỗ lim bền chắc, mái ngói đỏ và các chi tiết chạm khắc tinh xảo, thể hiện tài nghệ của các nghệ nhân xưa.

Đình Hương Canh, ngôi đình chính trong cụm đình, nổi bật với những bức chạm khắc gỗ tuyệt đẹp, mô tả các cảnh sinh hoạt, lễ hội, và các truyền thuyết dân gian. Nơi đây thờ phụng các vị thần linh và anh hùng dân tộc, là nơi diễn ra nhiều nghi lễ quan trọng trong năm, đặc biệt là vào các dịp lễ hội truyền thống.

Cụm đình Hương Canh có những gì?

Cụm đình Hương Canh, tọa lạc tại thị trấn Hương Canh, huyện Bình Xuyên, tỉnh Vĩnh Phúc, là một trong những quần thể di tích kiến trúc tâm linh độc đáo và có giá trị lịch sử văn hóa sâu sắc của Việt Nam.

Đình Hương Canh

Đình Hương Canh tọa lạc ở phía nam thị trấn Hương Canh, là một ngôi đình cổ kính và trang nghiêm, được xây dựng trước các đình Ngọc Canh và Tiên Canh. Mặt tiền của đình hướng tây nam, nhìn ra hồ Điếm Lang, đấu trường kéo song và sông Cầu Treo, tạo nên một khung cảnh hữu tình và thanh bình. 

Mặc dù không lớn hơn đình Ngọc Canh và đình Tiên Canh, nhưng đình Hương Canh nổi bật với sự tinh xảo trong trang trí và chạm khắc. Trải qua gần 300 năm, đình Hương Canh vẫn đứng vững, như một minh chứng cho sự kiên cường và bền bỉ, chống chọi với thiên nhiên và thời gian.

Mái đình Hương Canh được lợp bằng ngói mũi hài theo kiểu đóng ốc vảy rồng, rất chặt chẽ và phẳng đẹp. Bờ nóc đình được đắp thẳng ke, với các đầu đao cong vút, toàn bộ mái đình trông như một cánh diều khổng lồ. 

Đây là một thiết kế kiến trúc độc đáo và tinh tế, thể hiện sự khéo léo và tài năng của các nghệ nhân xưa. Đình Hương Canh có bố cục gồm ba tòa kiến trúc chính: phương đình, đại bái và hậu cung.

• Phương đình: Được thiết kế hai tầng tám mái, với lớp mái trên cách mái dưới khoảng 1 mét, tạo khoảng trống cho không khí thoát ra, giúp không gian bên trong luôn thoáng mát. Phương đình chia làm ba gian, được xây dựng chắc chắn và bền bỉ.
• Đại bái: Bao gồm năm gian hai dĩ, với 48 cột gỗ lớn. Thay vì sử dụng kiểu chồng bồn tứ trụ như nhiều ngôi đình khác, thượng lương đình Hương Canh sử dụng kiểu “cột đội cánh sẻ”, rất khỏe và giữ được nóc đình bền vững.
• Hậu cung: Là nơi đặt bài vị thờ các vị thần linh, thiết kế tinh xảo và uy nghiêm.

Đình Hương Canh nổi bật với nghệ thuật chạm khắc tinh vi và điêu luyện. Tất cả các đầu dư, họng cột và các phần gỗ thừa ra đều được các nghệ nhân biến thành những tác phẩm nghệ thuật độc đáo. 

Những “con kìm” được chạm lộng sâu tới hàng gang tay, các nét mác cong đều vút lên hùng dũng, các đầu hoành và đòn tay được chạm khắc thành những chú voi mập mạp như đang cùng nhau khiêng đội mái đình.

Bên trong đình Hương Canh, đặc biệt là tại gian chính giữa đại bái, các nghệ nhân đã thể hiện tài năng của mình qua những bức chạm khắc tinh xảo theo các đề tài cung đình như tứ linh và tứ quý. 

Cửa võng phía trước khám thờ được chạm trổ cầu kỳ, tinh xảo, sơn son thếp vàng rực rỡ. Cửa võng chạm lồng bốn lớp, bốn tầng rất khéo léo. Bức ván gió, một trong những bức chạm lớn nhất trong đình, được chạm lộng những hình gai dứa tua tủa và các nét mác cong vút đều nhau như những làn sóng. 

Trên bức ván gió có 8 người, 2 sư tử, 6 rồng trơn và 2 thạch sùng, tạo nên một cảnh tượng như một “gánh xiếc” đang biểu diễn, đầy sống động và hấp dẫn. Đình Hương Canh, với kỹ thuật xây dựng điêu luyện và nghệ thuật trang trí nội thất sâu sắc, sinh động, là nơi gửi gắm những tình cảm thiêng liêng, ước mơ cao đẹp và nguyện vọng chính đáng của người dân. 

Ngôi đình không chỉ là một di tích lịch sử quan trọng mà còn là biểu tượng của sự bền vững và phát triển của văn hóa dân tộc, cần được bảo tồn và phát huy cho các thế hệ mai sau.

Du khách đến thăm đình Hương Canh sẽ có cơ hội chiêm ngưỡng những tác phẩm nghệ thuật tinh xảo, tìm hiểu về lịch sử và văn hóa, cũng như trải nghiệm không gian yên bình và trang nghiêm của ngôi đình cổ kính này.

Đình Ngọc Canh

Đình Ngọc Canh là một trong những công trình kiến trúc đặc sắc được xây dựng vào thời Hậu Lê. Theo nhiều nhà nghiên cứu, việc xây dựng đình Ngọc Canh không thể diễn ra sớm hơn thời kỳ trị vì của vua Cảnh Hưng (1740-1786). 

Các đợt trùng tu lớn của đình đều diễn ra vào đầu triều Nguyễn, kéo dài trong suốt 7 tháng, nhằm bảo tồn và nâng cấp kiến trúc của ngôi đình.

Đình Ngọc Canh nổi bật với quy mô kiến trúc đồ sộ, cột lớn và kết cấu vững chãi. Bố cục mặt bằng của đình được thiết kế theo hình chữ “Vương”, mang ý nghĩa quyền uy và trang nghiêm.

• Tiền tế: Gồm 5 gian, là nơi diễn ra các nghi lễ quan trọng.
• Đại đình: Cũng gồm 5 gian và 2 dĩ, với gian giữa là nơi đặt khám thờ – thượng điện. Cấu trúc khám thờ tại đình Ngọc Canh tương tự như đình Hương Canh, với phần ngoài sàn khám làm thành bệ sập. Trên khám thờ có cửa võng chia làm 3 lớp, được chạm trổ tinh xảo, sơn son thếp vàng lộng lẫy. Phần gầm khám được buông màn điều, ngăn cách với nhà hậu, tạo nên không gian thờ tự trang nghiêm và linh thiêng.
• Nhà hậu: Gồm 5 gian, là nơi thờ tự và lưu giữ các di vật quan trọng.

Các bức chạm khắc tại đình Ngọc Canh bao gồm những cảnh đấu vật, bơi chải, đi săn, và các hình tượng rồng, phượng. Đặc biệt, các bức chạm khắc “dựng cột buồm”, “uống rượu”, “chơi cờ”, “đến hát nhà quan” tiêu biểu cho nghệ thuật chạm khắc tại đình Ngọc Canh. 

Những bức chạm này không chỉ phản ánh đời sống sinh hoạt của người dân mà còn thể hiện sự tài hoa của các nghệ nhân thời bấy giờ.

Đình Ngọc Canh không chỉ là một công trình kiến trúc đặc sắc mà còn là một di sản văn hóa quý báu của địa phương. Việc bảo tồn và trùng tu đình Ngọc Canh đã góp phần giữ gìn những giá trị văn hóa, lịch sử quan trọng của dân tộc. 

Ngôi đình là nơi diễn ra các hoạt động tín ngưỡng, thờ cúng và cũng là trung tâm văn hóa cộng đồng, nơi người dân tụ họp, tổ chức các lễ hội và sinh hoạt văn hóa truyền thống. Đình Ngọc Canh, với kiến trúc độc đáo và nghệ thuật chạm khắc tinh xảo, là một minh chứng sống động cho sự phát triển của kiến trúc và nghệ thuật dân gian Việt Nam.

Đây là điểm đến hấp dẫn cho những ai yêu thích khám phá văn hóa và lịch sử, mang lại những trải nghiệm sâu sắc về đời sống và tinh thần của người dân Việt Nam qua các thời kỳ.

Đình Tiên Canh (Tiên Hường)

Đình Tiên Canh, hay còn gọi là Đình Tiên Hường, được xây dựng muộn hơn so với hai đình Ngọc Canh và Hương Canh, nhưng có quy mô lớn hơn và kiến trúc đồ sộ hơn. Được thiết kế với bố cục mặt bằng hình chữ “Vương”, ngôi đình bao gồm ba tòa kiến trúc chính: tiền tế, đại bái và nhà hậu.

Kiến trúc của đình Tiên Canh tương tự như các ngôi đình khác trong cụm, với cột xà có kích thước lớn, tạo nên một bộ khung vững chắc và hoành tráng. Bên trái đình có một hồ rộng với diện tích 2.160m2, được đào vào đầu thời Nguyễn để lấy đất đắp nền đình. 

Hồ này không chỉ tạo nên cảnh quan đẹp mắt mà còn có ý nghĩa phong thủy, góp phần làm mát không gian xung quanh. Năm 2012, hồ được cải tạo sạch đẹp, giữ vai trò quan trọng trong việc bảo tồn môi trường và tạo điểm nhấn cho toàn bộ khu vực đình.

Nhà hậu của đình Tiên Canh đã được xây dựng cách đây hơn 240 năm. Trong những năm gần đây, do ngôi đình bị xuống cấp, các cơ quan chức năng và người dân địa phương đã tiến hành trùng tu, phục hồi đại quy mô, đảm bảo tuân thủ đúng theo kiến trúc cổ của di tích. 

Việc tu bổ này không chỉ giúp bảo tồn giá trị lịch sử mà còn làm cho ngôi đình trở nên bền vững hơn trước các tác động của thời gian. Trang trí ở đình Tiên Canh có nét đặc trưng riêng biệt so với đình Hương Canh và Ngọc Canh. 

Các đề tài về con người ít được thể hiện, thay vào đó là những hình ảnh của “tứ linh” (long, ly, quy, phượng), đặc biệt là hình tượng rồng. Rồng xuất hiện trong hầu hết các chi tiết trang trí, với nhiều tư thế khác nhau như rồng – mây, rồng hút nước, rồng ẩn, rồng quấn cột và cá hóa rồng.

Ví dụ, tại cốn nách gian dĩ đại bái, các nghệ nhân đã chạm khắc hình rồng cách điệu, với thân mình ẩn hiện, đầu to, tai vểnh và răng nhe. 

Cốn nách ở tiền tế được chạm “tứ linh” với rồng hút nước, lân có bờm tóc dữ tợn, rùa ngậm quyển sách và phượng bay với cánh xòe rộng lả lướt. Bức “long cuốn thủy” mô tả một rồng mẹ đang hút cột nước, bên cạnh là rồng con ôm quả cầu, tạo nên một cảnh tượng sống động và huyền bí.

Đặc biệt, cửa võng ở khám thờ của đình Tiên Canh được trang trí toàn hình rồng, rất độc đáo và tinh xảo. Cửa võng là cửa kép, gồm hai lần cửa – trong và ngoài. Các cạnh của ba ô cửa ngoài trang trí 7 lớp hình cá hóa rồng, trong khi các cạnh của ba ô cửa trong trang trí 8 lớp, mỗi lớp là một con rồng hoàn chỉnh, dài bằng chiều cao của cửa (1,5m). 

Cột cửa (ô giữa) được chạm khắc một đôi rồng lớn đang quấn chặt vào cột. Tổng thể, ở sáu ô cửa võng có tới hơn 100 con rồng cùng tư thế song song nhau, tạo nên một khung cảnh uy nghi và đầy sức mạnh.

Đình Tiên Canh, với quy mô lớn và kiến trúc đồ sộ, là một minh chứng cho sự tài hoa của các nghệ nhân xưa và tình yêu nghệ thuật của người dân địa phương. Ngôi đình không chỉ là một công trình kiến trúc đặc sắc mà còn là một di sản văn hóa quan trọng, phản ánh sâu sắc đời sống và tinh thần của người dân Việt Nam qua các thời kỳ.

Đình Tiên Canh, cùng với hồ nước bên cạnh và những tác phẩm chạm khắc tinh xảo, tạo nên một không gian văn hóa đặc biệt, là nơi tụ họp, sinh hoạt văn hóa và tâm linh của cộng đồng. 

Ngôi đình không chỉ giữ vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân mà còn là điểm đến hấp dẫn cho du khách muốn khám phá văn hóa và lịch sử Việt Nam. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của đình Tiên Canh là một nhiệm vụ quan trọng, nhằm giữ gìn những giá trị văn hóa truyền thống và truyền lại cho các thế hệ mai sau.

Di tích quốc gia đặc biệt cụm đình Hương Canh

Ngày 5 tháng 3, Ủy ban Nhân dân huyện Bình Xuyên, tỉnh Vĩnh Phúc đã long trọng tổ chức Lễ công bố và đón nhận Bằng xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt cho cụm đình Hương Canh. Buổi lễ là một sự kiện văn hóa quan trọng, thu hút sự tham gia của đông đảo người dân địa phương và các quan chức, nhà nghiên cứu văn hóa, lịch sử.

Phát biểu tại sự kiện, ông Nguyễn Minh Trung, Bí thư Huyện ủy kiêm Chủ tịch HĐND huyện, chia sẻ rằng Bình Xuyên là một vùng đất cổ, được quốc sử ghi chép từ thời nhà Trần, thế kỷ XIII. 

Dù trải qua nhiều biến cố lịch sử, con người và mảnh đất Bình Xuyên vẫn luôn thể hiện sức sống mãnh liệt cùng với sự trường tồn của dân tộc. Tại đây, vùng Bình Lệ Nguyên (nay là Hương Canh – Đạo Đức) nổi tiếng với trận chiến do Vua Trần Thái Tông trực tiếp chỉ huy, chống lại quân xâm lược Nguyên – Mông vào năm 1258. 

Vùng đất này cũng lưu giữ những giá trị văn hóa đặc sắc cho hậu thế. Ngày nay, Bình Xuyên đang phát triển mạnh mẽ, xứng danh với danh hiệu Đơn vị Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân mà Đảng và Nhà nước phong tặng.

Cụm đình Hương Canh, nằm tại thị trấn Hương Canh, huyện Bình Xuyên, được Thủ tướng Chính phủ công nhận là di tích quốc gia đặc biệt theo Quyết định số 1649/QĐ-TTg ngày 29 tháng 12 năm 2022. Quyết định này đã khẳng định giá trị lịch sử và văn hóa vô cùng quan trọng của cụm di tích này.

Cụm đình Hương Canh bao gồm ba ngôi đình cổ: đình Hương Canh, đình Tiên Canh và đình Ngọc Canh. Các ngôi đình này là những tác phẩm kiến trúc tiêu biểu của nghệ thuật đình làng Bắc Bộ, được xây dựng vào khoảng cuối thế kỷ 17, đầu thế kỷ 18.

Đình Hương Canh là nơi thờ Lục vị thời Ngô Vương, gồm:

• Thiên Sách Hoàng Đế (Ngô Xương Ngập)
• Quốc Vương Thiên Tử (Ngô Xương Văn)
• Linh Quang Thái hậu tôn thần
• Khả lã nương nương (hai người vợ của Ngô Quyền)
• Đông Nhạc Đại thần
• Thị Tùng phu nhân

Nghệ thuật kiến trúc của cụm đình Hương Canh đạt đến đỉnh cao của nghệ thuật điêu khắc gỗ cổ dân gian Việt Nam. Các nghệ nhân xưa đã sử dụng kỹ thuật chạm trổ tinh vi và điêu luyện để phác họa nên những bức tranh sống động về đời sống sinh hoạt của người dân trong xã hội phong kiến.

Các chi tiết chạm khắc không chỉ thể hiện tài năng của các nghệ nhân mà còn mang đến cái nhìn sâu sắc về văn hóa và lịch sử của thời kỳ đó. Đình Hương Canh, với bộ khung đồ sộ và mái ngói mũi hài, thể hiện vẻ đẹp uy nghi và bền vững qua thời gian. 

Đình Tiên Canh, mặc dù được xây dựng sau nhưng có quy mô lớn hơn và trang trí tinh xảo hơn, với hình tượng rồng là chủ đạo trong các chi tiết trang trí. Đình Ngọc Canh, với những bức chạm khắc mô tả cảnh lao động và sinh hoạt của người dân, mang đến không khí yên bình và gần gũi.

Ngày nay, cụm đình Hương Canh không chỉ là một di tích lịch sử mà còn là trung tâm sinh hoạt tín ngưỡng và văn hóa của người dân địa phương. Hằng năm, dân làng tổ chức các lễ hội truyền thống tại đình để tưởng nhớ công đức của các vị anh hùng và các thần linh được thờ phụng. 

Những lễ hội này không chỉ là dịp để người dân tụ họp, vui chơi mà còn là cơ hội để bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Các lễ hội tại cụm đình Hương Canh thường bao gồm nhiều hoạt động phong phú như rước kiệu, tế lễ, diễn xướng dân gian và các trò chơi truyền thống. 

Đây là dịp để người dân thể hiện lòng thành kính, tri ân các bậc tiền nhân và cũng là cơ hội để gắn kết cộng đồng, giáo dục truyền thống văn hóa cho thế hệ trẻ.

Cụm đình Hương Canh, với giá trị lịch sử và văn hóa to lớn, là niềm tự hào của người dân huyện Bình Xuyên và tỉnh Vĩnh Phúc. Việc công nhận và bảo tồn cụm di tích này không chỉ góp phần giữ gìn di sản văn hóa dân tộc mà còn tạo điều kiện để nghiên cứu, học tập và phát triển du lịch văn hóa, giúp quảng bá hình ảnh và giá trị văn hóa Việt Nam đến với bạn bè quốc tế.

Cụm đình Hương Canh không chỉ là một di tích lịch sử văn hóa, mà còn là biểu tượng cho tinh thần đoàn kết và lòng yêu nước của người dân địa phương. Nơi đây đã và đang được gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị để trở thành điểm đến du lịch hấp dẫn, thu hút du khách trong và ngoài nước.