Đình Hạ Hiệp – Di sản văn hóa cần được gìn giữ cho thế hệ mai sau

Đình Hạ Hiệp từ lâu đã trở thành một di tích lịch sử văn hóa và tâm linh quan trọng của người dân Hà Nội. Tọa lạc tại xã Hạ Hiệp, huyện Thanh Trì, đình Hạ Hiệp mang đậm dấu ấn lịch sử lâu đời, là minh chứng cho truyền thống hiếu học và tinh thần yêu nước của người dân nơi đây.

Đình Hạ Hiệp ở đâu?

Đình Hạ Hiệp, còn được gọi là Đình Liên Hiệp hay Đình Kẻ Hiệp, là một ngôi đình nằm ở xã Liên Hiệp, huyện Phúc Thọ, thành phố Hà Nội. Ngôi đình này không chỉ là một công trình kiến trúc cổ kính mà còn là một di sản văn hóa quan trọng của vùng đất này. 

Vào năm 2020, Thủ tướng Chính phủ Việt Nam đã quyết định xếp hạng và công nhận Đình Hạ Hiệp là di tích quốc gia đặc biệt, khẳng định giá trị to lớn về lịch sử, văn hóa và kiến trúc của ngôi đình.

Đình Hạ Hiệp tọa lạc ở một vị trí đắc địa, với phong cảnh thiên nhiên hài hòa và không gian rộng lớn, tạo nên một vẻ đẹp uy nghi và thanh bình. Ngôi đình được xây dựng theo lối kiến trúc truyền thống, với kết cấu vững chắc và những chi tiết chạm khắc tinh xảo. Mái đình được lợp bằng ngói đỏ, các cột kèo được làm từ gỗ lim quý hiếm, tạo nên một không gian cổ kính và trang nghiêm.

Đình Hạ Hiệp thờ phụng các vị thần linh, những anh hùng dân tộc có công lao to lớn trong việc bảo vệ và xây dựng đất nước. Đây là nơi diễn ra các hoạt động tế lễ quan trọng, thể hiện lòng kính trọng và biết ơn của người dân đối với các vị thần linh và tổ tiên. 

Lịch sử đình Hạ Hiệp

Hà Nội không chỉ nổi tiếng với những di tích lịch sử và văn hóa mà còn thu hút du khách bởi hệ thống đền chùa linh thiêng phong phú. Một số đền chùa nổi tiếng ở Hà Nội có thể kể đến như: Chùa Một Cột, chùa Trấn Quốc, chùa Quán Sứ, chùa Tây Thiên, chùa Hương, chùa Hà, đình Đại Phùng, đình Tường Phiêu, đình Thổ Tang và đình Hạ Hiệp. 

Mỗi công trình này đều mang trong mình những giá trị lịch sử, văn hóa và tâm linh riêng biệt, tạo nên sự hấp dẫn đặc biệt cho thủ đô ngàn năm văn hiến.

Đình Hạ Hiệp, nằm tại xã Liên Hiệp, huyện Phúc Thọ, thành phố Hà Nội, là một trong những ngôi đình cổ kính và linh thiêng nhất trong khu vực. Ngôi đình thờ Thành hoàng là Tướng quân Hoàng Đạo, một danh tướng tham gia cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng trong những năm 40 – 43 sau Công nguyên. 

Theo các ghi chép lịch sử, Tướng quân Hoàng Đạo là một vị danh tướng dưới thời Hai Bà Trưng, đã cống hiến hết mình trong cuộc kháng chiến chống lại ách đô hộ của nhà Đông Hán. Hiện nay, đình làng Hạ Hiệp còn lưu giữ được 27 đạo sắc phong của các đời vua, phong Thượng đẳng thần cho Thành hoàng Hoàng Đạo. 

Việc thờ các vị tướng liên quan đến cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng là hiện tượng phổ biến của nhiều di tích dọc sông Đáy, thể hiện lòng biết ơn và tôn kính đối với các anh hùng dân tộc.

Dựa vào phong cách nghệ thuật trên kiến trúc cùng với những đạo sắc phong thần, ngôi đình này được xác định có niên đại từ triều nhà Lê (khoảng đầu thế kỷ 17 trở về trước). Theo các tài liệu nghiên cứu gần đây, đình Hạ Hiệp được dựng từ những năm 30 của thế kỷ XVII. 

Hậu cung được dựng vào nửa cuối thế kỷ 17 và ngôi đình đã trải qua nhiều lần tu sửa và mở rộng trong suốt thế kỷ XIX. Tiền tế của đình được dựng năm 1856 và hai Nghi môn được dựng vào đầu thế kỷ XX.

Trong quá trình tồn tại, ngôi đình đã nhiều lần được nhân dân trong làng quyên tiền tu sửa, cụ thể vào các năm 1751, 1759, 1771, sự kiện này được ghi lại trong tấm bia “Tại đình bi” hiện dựng bên trái đình (niên đại của tấm bia ghi là năm Cảnh Hưng thứ 32, tức năm 1771). 

Năm 1816, đình tiếp tục được tu bổ, làm thêm hai bể nước bằng đá và một số hòm sớ, đồ thờ tự khác. Những năm gần đây, đình Hạ Hiệp tiếp tục được nhà nước Việt Nam cũng như nhân dân địa phương trùng tu và gìn giữ, nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, lịch sử của ngôi đình.

Đình Hạ Hiệp không chỉ là một di tích lịch sử quan trọng mà còn là một biểu tượng văn hóa của xã Liên Hiệp. Việc công nhận ngôi đình là di tích quốc gia đặc biệt vào năm 2020 đã khẳng định tầm quan trọng và giá trị của ngôi đình trong việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa dân tộc. 

Với vẻ đẹp kiến trúc độc đáo và giá trị lịch sử sâu sắc, đình Hạ Hiệp là một điểm đến hấp dẫn cho những ai yêu thích khám phá lịch sử và văn hóa Việt Nam. Du khách đến tham quan đình sẽ được trải nghiệm không gian yên bình, trang nghiêm và tìm hiểu về những câu chuyện lịch sử, những truyền thống văn hóa độc đáo của người dân vùng đất Liên Hiệp.

Kiến trúc độc đáo của đình Hạ Hiệp

Về mặt kiến trúc, đình Hạ Hiệp bao gồm nhiều hạng mục công trình nằm trên khu đất có diện tích khoảng 3.000m2. Ngoài hai cổng trước và sau, hồ nước, sân, đình Hạ Hiệp hiện nay còn có ba phần chính: tiền tế, đại đình và hậu cung. 

Những phần này tạo nên một mặt bằng công trình chính với phần tiền có dạng hình chữ Nhất và phần hậu có dạng hình chữ Đinh. Bên cạnh việc thờ Thành Hoàng làng, đình Hạ Hiệp còn thờ ông Đặng Trung hầu (tên chữ là Phúc Ánh), người đã có công tu sửa đình. Ban thờ Đặng Trung hầu được đặt trên một khám thờ nhỏ nằm giữa hai hàng cột hiên ngoài, chái bên trái Đại đình.

Nghi môn

Đình Hạ Hiệp có hai nghi môn (cửa chính). Nghi môn thứ nhất nằm phía trước tòa Tiền tế và được đặt trên trục thần đạo, nghi môn thứ nhất là cổng chính của đình. Ban đầu, đây là lối vào chính, nhưng hiện nay đường qua lại từ phía này đã bị bịt kín, khiến nghi môn này chỉ còn mang ý nghĩa tượng trưng. 

Mặc dù không còn sử dụng như một lối vào thường xuyên, nó vẫn giữ được vẻ đẹp và sự uy nghi vốn có, góp phần tôn lên vẻ trang nghiêm và cổ kính của toàn bộ ngôi đình. Kích thước của các cột trụ tại nghi môn này lớn, thể hiện sự mạnh mẽ và bề thế.

Nằm bên trái tòa Đại đình và sát với đường trục chính của xã, nghi môn thứ hai vẫn giữ được chức năng là lối vào chính cho đình Hạ Hiệp ngày nay. Kích thước các cột trụ của nghi môn này nhỏ hơn so với nghi môn thứ nhất, nhưng vẫn duy trì được sự cân đối và hài hòa với toàn bộ kiến trúc của ngôi đình. 

Với vị trí thuận lợi, nghi môn thứ hai không chỉ phục vụ cho việc đi lại mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối đình Hạ Hiệp với không gian xung quanh, tạo nên một sự liên kết chặt chẽ giữa kiến trúc và môi trường tự nhiên.

Tiền tế

Tiền tế của đình Hạ Hiệp là một tòa nhà hình chữ nhật gồm ba gian hai chái, hai tầng tám mái xếp theo kiểu chồng diêm. Tòa nhà này được dựng trên một cấp nền cao hơn mặt sân phía trước khoảng 0.17m, nền nhà được lát gạch màu đỏ theo mạch chữ công. 

Bộ khung gỗ của Tiền tế được dựng trên bốn hàng chân cột, tất cả đều có tiết diện vuông: hai hàng cột cái làm bằng gỗ và hai hàng cột quân làm bằng đá.

Đại đình

Đại đình của đình Hạ Hiệp bao gồm ba gian hai chái, trong đó mỗi chái có kích thước lớn gần bằng một gian. Toàn bộ công trình này được dựng trên một cấp nền hình chữ, xung quanh bó vỉa bằng những viên đá xẻ. 

Trước đây, khu vực này có sàn nhưng đã bị dỡ bỏ trong khoảng từ năm 1968 đến 1970. Bộ khung của Đại đình được dựng trên sáu hàng cột gỗ lim, tạo nên sự vững chắc và bề thế cho công trình.

Hậu cung

Hậu cung là nơi đặt bài vị thờ Thành hoàng, gồm hai gian và dựng vuông góc với tòa Đại đình. Khu vực này có hai lớp mái trước và sau, xây tường bít đốc và được dựng vuông góc với Đại đình tại vị trí gian giữa. 

Hậu cung gồm ba bộ vì nóc, bộ vì nóc ngoài cùng được đỡ bởi một câu đầu kê trên hai đầu cột quân bên phải và bên trái của gian giữa Đại đình. Bộ vì nóc thứ hai của Hậu cung được làm kiểu ván mê, còn hai bộ vì nóc phía ngoài và phía trong được làm kiểu biến thể giá chiêng, chồng rường con nhị. Liên kết ở vì nách Hậu cung là kiểu dùng kẻ. 

Đây là khu vực cung cấm, nơi trang nghiêm nhất của đình, nên Hậu cung được xây tường bao kín đáo, theo kiểu thức tường hồi bít đốc tay ngai. Mỗi mái Hậu cung còn có 8 hoành, và trên kiến trúc này tập trung nhiều chi tiết trang trí, chủ yếu là các con vật thần thoại và hoa văn chữ Triện.

Chạm khắc

Đình Hạ Hiệp nổi tiếng với nhiều hình tượng con người được chạm khắc tinh xảo, như các đạo sĩ ngồi bó gối trầm tư, người bắt lợn, chồng nụ, chồng hoa, thôn nữ ngồi trên đầu rồng, đá cầu, cưỡi ngựa, cưỡi voi, và quản tượng.

Bên cạnh đó, đình còn có những bức chạm dị thú như mãng xà được khắc theo hình tượng hung dữ, đang nhìn đám trai làng vật nhau. Theo cuốn sách hồ sơ di tích của ngôi đình và lời giới thiệu của những người lớn tuổi, dị thú này được gọi là Makara. 

Tuy nhiên, hiện tại những nghiên cứu trước đây về ngôi đình chủ yếu tập trung vào các mảng chạm bắn hổ, các hoạt cảnh rồng tiên, đấu vật và chọi gà. Mãng xà này có chiều dài gần 1m, được miêu tả có “thân đứng thẳng, có bốn chân, thân có vảy như rồng, mắt trợn to, miệng ngậm ngọc”. 

Mặc dù được gọi là Makara, nhưng dị thú này có nhiều đặc điểm không tương đồng với Makara truyền thống, chẳng hạn như không có chiếc nanh dài cong vút và đặc trưng mũi dài cuộn lên.

Qua nghiên cứu hình tướng và đối chiếu với các hoạt cảnh xung quanh cùng ngữ cảnh chung của các bức chạm khắc, có giả thuyết cho rằng đây là bức chạm mô tả Quỷ Xương Cuồng (tức Mộc Tinh) được kể đến trong sách Lĩnh Nam Chích Quái.

Những chi tiết chạm khắc trên đình Hạ Hiệp không chỉ làm tăng thêm giá trị nghệ thuật của ngôi đình mà còn phản ánh sự phong phú về tư tưởng và cuộc sống của người dân thời xưa. Điều này góp phần tạo nên một di sản văn hóa quý báu, cần được bảo tồn và phát huy cho các thế hệ mai sau.

Điểm đặc biệt của đình Hạ Hiệp

Đình Hạ Hiệp đã được cấp bằng di tích cấp quốc gia vào năm 1991, đánh dấu sự công nhận chính thức về giá trị lịch sử và văn hóa của ngôi đình này. Sau đó, vào năm 2020, Thủ tướng Chính phủ Việt Nam đã quyết định xếp hạng và công nhận Đình Hạ Hiệp là di tích quốc gia đặc biệt, thuộc hạng mục “Di tích kiến trúc nghệ thuật”. 

Đình Hạ Hiệp là một trong số ít những ngôi đình có niên đại khởi dựng từ nửa đầu thế kỷ 17 còn bảo tồn được nguyên vẹn về kiểu dáng kiến trúc. Các mảng trang trí chạm khắc của đình có niên đại trải dài từ thế kỷ 17 đến đầu thế kỷ 20, tạo nên một phong cách nghệ thuật độc đáo và đa dạng. 

Với hàng trăm mảng điêu khắc và trang trí thuộc các triều đại nhà Hậu Lê và nhà Nguyễn, ngôi đình cho thấy tài nghệ và sự khéo léo của các nghệ nhân đương thời. Những mảng chạm khắc này không chỉ là tác phẩm nghệ thuật mà còn phản ánh sâu sắc tính dân gian, với nhiều đề tài phong phú như cảnh sinh hoạt đời thường, cảnh thiên nhiên, và các linh vật.

Ngôi đình cổ này còn bảo tồn đầy đủ các di vật có giá trị, trải qua nhiều thế kỷ. Những chiếc kiệu, hòm sớ, sắc phong, bia đá, và bể cảnh là những minh chứng sống động cho sự tồn tại và phát triển của ngôi đình qua thời gian. 

Những hiện vật này không chỉ có giá trị lịch sử và văn hóa cao mà còn là niềm tự hào của người dân làng Hạ Hiệp, thể hiện sự bền vững của di tích qua gần 400 năm tồn tại.

Đặc biệt, đình làng Hạ Hiệp còn giữ được hai bể cảnh bằng đá có kiểu dáng tương tự nhau, với kích thước mỗi bể là 95x45x30cm. Trên thân bể được chạm nổi các hình long cuốn thủy, hoa sen, sóng nước, tạo nên một tác phẩm nghệ thuật tuyệt đẹp và tinh xảo. 

Trên thân mỗi bể còn ghi rõ niên đại tạo dựng là năm Gia Long thứ 15 (1816). Đây là hai hiện vật độc đáo và quý hiếm, không chỉ vì tính nghệ thuật cao mà còn vì có ghi rõ niên đại, điều hiếm gặp trong các di tích cùng loại.

Sự hiện diện của các bể cảnh cùng nhiều di vật khác đã góp phần tôn lên giá trị của đình Hạ Hiệp, làm cho ngôi đình không chỉ là một công trình kiến trúc cổ kính mà còn là một bảo tàng sống động của văn hóa và lịch sử Việt Nam. Những di vật này không chỉ là tài sản quý báu của làng mà còn là di sản văn hóa vô giá, cần được bảo tồn và phát huy cho các thế hệ mai sau.

Lễ hội đình Hạ Hiệp

Lễ hội đình Hạ Hiệp, một sự kiện quan trọng và được chờ đợi hàng năm, diễn ra vào ngày 13 tháng 2 âm lịch để tưởng nhớ ngày hóa của thành hoàng làng Hoàng Đạo. Đây là dịp để người dân địa phương thể hiện lòng kính trọng và tri ân đối với vị tướng quân đã có công lao lớn trong lịch sử.

Lễ hội đình Hạ Hiệp bắt đầu với các nghi lễ tế tự truyền thống, diễn ra một cách trang trọng và thành kính. Những nghi thức tế lễ này không chỉ mang ý nghĩa tôn vinh thành hoàng Hoàng Đạo mà còn là dịp để người dân cầu mong sự bình an, thịnh vượng cho cộng đồng.

Một trong những điểm nhấn của lễ hội là cuộc rước kiệu, một hoạt động mang đậm tính chất văn hóa và lịch sử. Đám rước được tổ chức với sự tham gia của những trai làng khỏe mạnh, mặc áo đỏ nẹp trắng, tượng trưng cho các chiến binh dưới quyền của Hoàng Đạo. Họ vác theo các loại vũ khí truyền thống như phạng, kích giáo, long đao, tạo nên một khung cảnh vừa oai nghiêm vừa sống động.

Cuộc rước kiệu bao gồm ba cỗ kiệu, bắt đầu từ Quán Dâu, nơi có miếu thờ Hoàng Đạo. Theo tục truyền, Quán Dâu là căn cứ chiến đấu của Hoàng Đạo và cũng là nơi ông đã hi sinh anh dũng. Đám rước di chuyển từ Quán Dâu về đình Hạ Hiệp, tạo nên một hành trình ý nghĩa và đầy cảm xúc.

Tại đình Hạ Hiệp, các nghi lễ tế lễ được tổ chức một cách long trọng, với sự tham gia của đông đảo người dân và du khách. Lễ tế không chỉ là dịp để tưởng nhớ và tôn vinh thành hoàng mà còn là cơ hội để cộng đồng gắn kết, chia sẻ những giá trị văn hóa truyền thống.

Sau khi các nghi lễ tế lễ kết thúc, kiệu rước Thành hoàng được đưa trở lại miếu thờ Hoàng Đạo tại Quán Dâu, hoàn tất một vòng lễ hội đầy ý nghĩa.

Ngoài các nghi lễ chính thức, lễ hội đình Hạ Hiệp còn có nhiều trò vui dân gian độc đáo, mang đến không khí vui tươi và sôi động cho cả cộng đồng. Những hoạt động này không chỉ giúp bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống mà còn tạo nên sự gắn kết, hòa đồng giữa các thế hệ trong làng.

Lễ hội đình Hạ Hiệp không chỉ là một sự kiện văn hóa quan trọng của địa phương mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người dân xã Liên Hiệp. Đây là dịp để họ nhớ về quá khứ, tôn vinh những anh hùng dân tộc, và cùng nhau hướng tới một tương lai tươi sáng và thịnh vượng.

Đình Hạ Hiệp không chỉ là một di tích lịch sử văn hóa quan trọng mà còn là niềm tự hào của người dân địa phương. Đến với Đình Hạ Hiệp, du khách sẽ được đắm chìm trong không gian văn hóa truyền thống đậm đà bản sắc Việt Nam.